Ορισμένες φορές, η επιθυμία για ένα μπισκότο ή μια τηγανητή πατάτα ξεπερνά τα όρια της απλής λιγούρας. Πίσω από αυτή την έντονη λαχτάρα μπορεί να κρύβεται κάτι πολύ πιο σύνθετο: ο εθισμός στο φαγητό. Πρόκειται για μια κατάσταση κατά την οποία συγκεκριμένα τρόφιμα επηρεάζουν τον εγκέφαλο με τρόπο παρόμοιο με αυτόν των εθιστικών ουσιών, όπως η νικοτίνη ή η κοκαΐνη.
Ο εγκέφαλος στον ρόλο του «πεινασμένου διευθυντή»
Όταν καταναλώνουμε τροφές πλούσιες σε ζάχαρη, λιπαρά ή αλάτι, ενεργοποιείται το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, με κυρίαρχη την απελευθέρωση ντοπαμίνης. Η ντοπαμίνη δημιουργεί ένα αίσθημα ευχαρίστησης που, με την επανάληψη, μπορεί να οδηγήσει σε εθιστική συμπεριφορά. Με τον καιρό, ο εγκέφαλος προσαρμόζεται και απαιτεί μεγαλύτερη ποσότητα για να φτάσει στο ίδιο επίπεδο «ευχαρίστησης».
Τα συνήθη ύποπτα στο πιάτο μας
Τα πιο εθιστικά τρόφιμα είναι αυτά που συνδυάζουν υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, λίπος και αλάτι. Πιο συγκεκριμένα:
-
Ζάχαρη και επεξεργασμένοι υδατάνθρακες: Τρόφιμα όπως μπισκότα, κέικ και αναψυκτικά δημιουργούν απότομες αυξήσεις γλυκόζης, οδηγώντας σε ταχεία πτώση και… νέα επιθυμία για κατανάλωση.
-
Λιπαρά: Ιδιαίτερα τα κορεσμένα και trans λιπαρά που βρίσκονται σε φαστ φουντ, πατατάκια και έτοιμα σνακς ενισχύουν την εθιστική δυναμική.
-
Αλάτι: Το παραβλέπουμε συχνά, όμως η υπερβολική ποσότητα αλατιού μπορεί να ενισχύσει την επιθυμία για αλμυρά τρόφιμα με παρόμοιο μηχανισμό.
Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο;
Η ευαισθησία στον εθισμό του φαγητού διαφέρει ανάλογα με την ηλικία και το φύλο. Παιδιά και έφηβοι που εκτίθενται συχνά σε υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο. Στους ενήλικες, οι γυναίκες φαίνεται να επηρεάζονται περισσότερο, ειδικά σε περιόδους ορμονικών αλλαγών, όπως η εγκυμοσύνη και η εμμηνόπαυση.
Πώς μπορούμε να αντισταθούμε;
Η διαχείριση του εθισμού στο φαγητό δεν είναι εύκολη υπόθεση, αλλά υπάρχουν αποτελεσματικές στρατηγικές:
-
Εκπαίδευση: Η κατανόηση του τρόπου που λειτουργεί ο εγκέφαλος μας δίνει τα εργαλεία να αντισταθούμε.
-
Ψυχολογική υποστήριξη: Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) βοηθά στην αναγνώριση και αντιμετώπιση των εθιστικών μοτίβων.
-
Αλλαγή περιβάλλοντος: Η απομάκρυνση «πειρασμών» από το σπίτι και η υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών μπορεί να περιορίσει τις υποτροπές.
Το φαγητό είναι ανάγκη – όχι παγίδα
Ο εθισμός στο φαγητό είναι ένα υπαρκτό και σοβαρό φαινόμενο, αλλά όχι ανίκητο. Η γνώση, η πρόληψη και η στήριξη είναι τα βασικά εργαλεία για να διατηρήσουμε τον έλεγχο. Το φαγητό μπορεί – και πρέπει – να είναι απόλαυση, όχι εξάρτηση.
